ਸ਼ਤਰੰਜ ਦੀ ਖੇਡ ਬਣ ਰਿਹਾ ਹੈ ਅਫ਼ਗਾਨਿਸਤਾਨ! ਅਮਰੀਕਾ ਨੇ ਫ਼ਿਰ ਕੀਤੀ ਹੈ ਵਾਪਸੀ, ਚੀਨ ਵੀ ਦੇ ਸਕਦਾ ਹੈ ਤਾਲਿਬਾਨ ਦਾ ਸਾਥ, ਪੜ੍ਹੋ ਪੂਰੀ ਖ਼ਬਰ
ਅਫਗਾਨਿਸਤਾਨ ਇੱਕ ਵਾਰ ਫਿਰ ਗਲੋਬਲ ਅਤੇ ਖੇਤਰੀ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਦੇ ਕੂਟਨੀਤਕ ਸ਼ਤਰੰਜ ਖੇਡ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਬਣ ਗਿਆ ਹੈ। ਤਾਲਿਬਾਨ ਦਾ ਸੱਤਾ ‘ਤੇ ਕੰਟਰੋਲ, 2021 ਵਿੱਚ ਕਾਬੁਲ ਛੱਡਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਅਮਰੀਕਾ ਦੀ ਵਾਪਸੀ ਅਤੇ ਹੁਣ ਚੀਨ, ਰੂਸ, ਭਾਰਤ, ਈਰਾਨ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀ ਵਧਦੀ ਦਿਲਚਸਪੀ… ਇਹ ਸਾਰੇ ਮਿਲ ਕੇ ਇੱਕ ਨਵੀਂ ‘ਤਗੜੀ ਬਾਜ਼ੀ’ ਤਿਆਰ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਅਫਗਾਨਿਸਤਾਨ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਸਬੰਧ ਬਹੁਤ ਮਾੜੇ ਹਨ ਅਤੇ ਦੋਵੇਂ ਦੇਸ਼ ਕਈ ਵਾਰ ਯੁੱਧ ਦੇ ਕੰਢੇ ‘ਤੇ ਆ ਚੁੱਕੇ ਹਨ।
ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ, ਸ਼ਾਹਬਾਜ਼ ਸ਼ਰੀਫ ਦੀ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਰਹਿ ਰਹੇ ਲਗਭਗ 20 ਲੱਖ ਅਫਗਾਨੀਆਂ ਨੂੰ ਤੁਰੰਤ ਦੇਸ਼ ਛੱਡਣ ਲਈ ਕਿਹਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਹ ਸਬੰਧ ਹੋਰ ਵਿਗੜ ਜਾਣਗੇ। ਪਰ ਡੋਨਾਲਡ ਟਰੰਪ ਵੱਲੋਂ ਤਾਲਿਬਾਨ ਪ੍ਰਤੀ ਅਪਣਾਈ ਗਈ ਨੀਤੀ ਨੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨੂੰ ਲਾਰਵਾ ਚੜ੍ਹਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨੂੰ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇੱਕ ਵਾਰ ਫਿਰ ਅਫਗਾਨਿਸਤਾਨ ਰਾਹੀਂ ਉਸ ‘ਤੇ ਡਾਲਰਾਂ ਨਾਲ ਭਰੀਆਂ ਥੈਲੀਆਂ ਦਾ ਮੀਂਹ ਪੈ ਸਕਦਾ ਹੈ।
2021 ਵਿੱਚ ਅਫਗਾਨਿਸਤਾਨ ਤੋਂ ਅਮਰੀਕੀ ਫੌਜਾਂ ਦੀ ਵਾਪਸੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਅਮਰੀਕਾ ਦੀ ਵਿਸ਼ਵਵਿਆਪੀ ਸਾਖ ਨੂੰ ਵੱਡਾ ਝਟਕਾ ਲੱਗਾ। ਪਰ ਹਾਲ ਹੀ ਵਿੱਚ ਟਰੰਪ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਨੇ ਅਫਗਾਨਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਦੁਬਾਰਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪਾਉਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਪਿਛਲੇ ਮਹੀਨੇ, ਅਫਗਾਨਿਸਤਾਨ ਲਈ ਸਾਬਕਾ ਅਮਰੀਕੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਦੂਤ ਜ਼ਾਲਮੇ ਖਲੀਲਜ਼ਾਦ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਉੱਚ ਪੱਧਰੀ ਅਮਰੀਕੀ ਵਫ਼ਦ ਨੇ ਕਾਬੁਲ ਦਾ ਦੌਰਾ ਕੀਤਾ, ਜਿੱਥੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਤਾਲਿਬਾਨ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨਾਲ ਮੁਲਾਕਾਤ ਕੀਤੀ। ਇਸ ਫੇਰੀ ਦਾ ਮੁੱਖ ਉਦੇਸ਼ ਅਮਰੀਕੀ ਨਾਗਰਿਕ ਜਾਰਜ ਗਲਾਜ਼ਮੈਨ ਨੂੰ ਤਾਲਿਬਾਨ ਦੀ ਕੈਦ ਤੋਂ ਰਿਹਾਅ ਕਰਵਾਉਣਾ ਸੀ। ਮੀਟਿੰਗ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਤਾਲਿਬਾਨ ਨੇ ਅਮਰੀਕੀ ਨਾਗਰਿਕ ਨੂੰ “ਮਨੁੱਖੀ ਆਧਾਰ” ‘ਤੇ ਰਿਹਾਅ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਇਸ ਕਦਮ ਨੂੰ ਅਮਰੀਕਾ ਅਤੇ ਤਾਲਿਬਾਨ ਵਿਚਕਾਰ ਸਬੰਧਾਂ ਵਿੱਚ ਸੁਧਾਰ ਦੇ ਸੰਕੇਤ ਵਜੋਂ ਦੇਖਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।
ਅਫਗਾਨਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਵਾਪਸ ਆ ਗਈ ਹੈ ‘ਦਿ ਗ੍ਰੇਟ ਗੇਮ’
ਤਾਲਿਬਾਨ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨਾਲ ਮੁਲਾਕਾਤ ਦੌਰਾਨ, ਅਮਰੀਕਾ ਨੇ ਕਾਬੁਲ ਦੇ ਰਣਨੀਤਕ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਬਗਰਾਮ ਏਅਰਬੇਸ ‘ਤੇ ਆਪਣਾ ਕੰਟਰੋਲ ਮੁੜ ਹਾਸਲ ਕਰਨ ਦੀ ਇੱਛਾ ਪ੍ਰਗਟ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਬਿਡੇਨ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਨੇ ਬਗਰਾਮ ਏਅਰ ਬੇਸ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ, ਤਾਂ ਟਰੰਪ ਨੇ ਉਸ ਫੈਸਲੇ ਦੀ ਆਲੋਚਨਾ ਕੀਤੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਇਸ ਫੈਸਲੇ ਨੂੰ ਅਮਰੀਕਾ ਦੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਲਈ ਨੁਕਸਾਨਦੇਹ ਦੱਸਿਆ। ਪਰ ਹੁਣ ਟਰੰਪ ਫੌਜੀ ਤਾਕਤ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੇ ਬਿਨਾਂ ਕੂਟਨੀਤਕ ਤਰੀਕਿਆਂ ਰਾਹੀਂ ਅਫਗਾਨਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਪੈਰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਅਮਰੀਕਾ ਅਜਿਹੇ ਸਮੇਂ ਅਫਗਾਨਿਸਤਾਨ ਵਾਪਸ ਆਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਕਈ ਖੇਤਰੀ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਵੀ ਕਾਬੁਲ ਨਾਲ ਸਬੰਧਾਂ ਨੂੰ ਆਮ ਬਣਾ ਰਹੀਆਂ ਹਨ।
ਰੂਸ, ਚੀਨ, ਭਾਰਤ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਅਤੇ ਈਰਾਨ ਵਰਗੇ ਦੇਸ਼ ਆਪਣੇ-ਆਪਣੇ ਹਿੱਤਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਤਾਲਿਬਾਨ ਨਾਲ ਸਬੰਧ ਸਥਾਪਤ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਰੂਸ ਅਤੇ ਚੀਨ ਦੋਵਾਂ ਨੇ ਅਫਗਾਨਿਸਤਾਨ ਦੇ ਤਾਲਿਬਾਨ ਸ਼ਾਸਕਾਂ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਸੁਰੱਖਿਆ ਚਿੰਤਾਵਾਂ ਜ਼ਾਹਰ ਕੀਤੀਆਂ ਹਨ। ਜਦੋਂ ਕਿ ਭਾਰਤ, ਜਿਸਨੇ ਤਾਲਿਬਾਨ ਸ਼ਾਸਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਅਫਗਾਨਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਡਾਲਰਾਂ ਦਾ ਨਿਵੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਸੀ, ਤਾਲਿਬਾਨ ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਸਬੰਧਾਂ ਨੂੰ ਸੰਤੁਲਿਤ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ।
ਅਫਗਾਨਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਬਨਾਮ ਚੀਨ
ਅਫਗਾਨਿਸਤਾਨ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਚੀਨ ਦੋਵਾਂ ਲਈ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ। ਚੀਨ ਤਾਲਿਬਾਨ ਸ਼ਾਸਕਾਂ ਨਾਲ ਬੈਲਟ ਐਂਡ ਰੋਡ ਇਨੀਸ਼ੀਏਟਿਵ (ਬੀ.ਆਰ.ਆਈ.) ਰਾਹੀਂ ਅਫਗਾਨਿਸਤਾਨ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਵਿੱਚ ਨਿਵੇਸ਼ ਦੀ ਮੰਗ ਕਰਨਾ ਜਾਰੀ ਰੱਖਦਾ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਤਾਲਿਬਾਨ ਦੁਆਰਾ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟਾਂ ਨੂੰ ਮੁੜ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਦੀ ਅਪੀਲ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਚੀਨ ਲਈ ਸਮੱਸਿਆ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਜਾਂ ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਵਾਂਗ ਅਫਗਾਨਿਸਤਾਨ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਕਰਜ਼ੇ ਦੇ ਜਾਲ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਫਸਾ ਸਕਦਾ।
ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ, ਤਾਲਿਬਾਨ ਵੀ ਕਰਜ਼ਾ ਲੈਣ ਦੇ ਮੂਡ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਹੈ ਅਤੇ ਚੀਨ ਜਾਂ ਅਮਰੀਕਾ ਵਾਂਗ ਦਾਨ ਨਹੀਂ ਵੰਡਦਾ। ਇਹੀ ਕਾਰਨ ਹੈ ਕਿ ਚੀਨ ਅਫਗਾਨਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਹੋਰ ਨਿਵੇਸ਼ ਕਰਨ ਤੋਂ ਝਿਜਕ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਚੀਨ ਨੂੰ ਡਰ ਹੈ ਕਿ ਉਸਦੇ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ ਡੁੱਬ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ, ਭਾਰਤ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਵਿਕਾਸ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ ਚਲਾ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਸਗੋਂ ਅਫਗਾਨਿਸਤਾਨ ਦੇ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਨਾਲ ਦਿਲੋਂ-ਦਿਲੋਂ ਸਬੰਧ ਵੀ ਵਿਕਸਤ ਕੀਤੇ ਹਨ। ਅਫਗਾਨਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਲਈ ਬਹੁਤ ਸਤਿਕਾਰ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ, ਮਾਹਿਰਾਂ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਦੋਵਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਇਹ ਮੁਕਾਬਲਾ ਅਫਗਾਨਿਸਤਾਨ ਦੇ ਭਵਿੱਖ ਲਈ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਜਦੋਂ ਕਿ ਪਾਕਿਸਤਾਨ, ਜਿਸਨੇ ਤਾਲਿਬਾਨ ਦੀ ਵਾਪਸੀ ਦਾ ਜਸ਼ਨ ਮਨਾਇਆ ਸੀ, ਹੁਣ ਤਾਲਿਬਾਨ ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਸਬੰਧਾਂ ਦਾ ਸੋਗ ਮਨਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਤਿਹਾਸ ਗਵਾਹ ਹੈ ਕਿ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨੇ ਤਾਲਿਬਾਨ ਨੂੰ ਬਣਾਉਣ ਅਤੇ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਮਜ਼ਬੂਤ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ। ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨੇ ਖੁਦ ਲੋਕਾਂ ਦੀਆਂ ਰਗਾਂ ਵਿੱਚ ਜੇਹਾਦ ਦਾ ਜ਼ਹਿਰ ਭਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ, ਪਰ ਉਹ ਜ਼ਹਿਰ ਹੁਣ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨੂੰ ਵੀ ਮਾਰ ਰਿਹਾ ਹੈ।
ਤਾਲਿਬਾਨ ਦੇ ਕਾਬੁਲ ‘ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨੇ ਅਫਗਾਨਿਸਤਾਨ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਪੰਜਵਾਂ ਸੂਬਾ ਮੰਨਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ, ਪਰ ਤਾਲਿਬਾਨ ਹੁਣ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਲਈ ਸਮੱਸਿਆ ਬਣ ਗਏ ਹਨ। ਤਹਿਰੀਕ-ਏ-ਤਾਲਿਬਾਨ ਪਾਕਿਸਤਾਨ (ਟੀ.ਟੀ.ਪੀ.) ਅਫਗਾਨਿਸਤਾਨ ਰਾਹੀਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਧਮਾਕੇ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਹਰ ਰੋਜ਼ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਸੈਨਿਕ ਮਾਰੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
ਯਾਨੀ, ਅਫਗਾਨਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਭੂ-ਰਾਜਨੀਤੀ ਖੇਡੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ, ਉਹ ‘ਤਗੜੀ ਖੇਡ’ ਵੱਲ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਗਲੋਬਲ ਅਤੇ ਖੇਤਰੀ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਆਪਣੇ-ਆਪਣੇ ਹਿੱਤਾਂ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਲਈ ਕੂਟਨੀਤਕ ਕਦਮ ਚੁੱਕ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਅਮਰੀਕਾ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਫੌਜੀ ਦਖਲ ਦੇ, ਕੂਟਨੀਤਕ ਤਰੀਕਿਆਂ ਨਾਲ ਅਫਗਾਨਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਮੌਜੂਦਗੀ ਮੁੜ ਸਥਾਪਿਤ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ, ਖੇਤਰੀ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਵੀ ਆਪਣੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਦੇ ਖੇਤਰ ਨੂੰ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਕਰਨ ਲਈ ਸਰਗਰਮ ਹਨ। ਇਹ ਇੱਕ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਭੂ-ਰਾਜਨੀਤੀ ਵੱਲ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਰਾਹੀਂ ਆਪੋ-ਆਪਣੇ ਹਿੱਤਾਂ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਕਰਨ ਦੀਆਂ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ਾਂ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾ ਰਹੀਆਂ ਹਨ।
