ਪਾਕਿਸਤਾਨ ‘ਚ ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਰਹੇ ‘ਭਾਰਤੀ ਬਘਿਆੜ’, ਜਾਣੋ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਆਬਾਦੀ ਖ਼ਤਮ ਹੋਣ ਨਾਲ ਵਾਤਾਵਰਨ ਨੂੰ ਕੀ-ਕੀ ਹੋਵੇਗਾ ਨੁਕਸਾਨ
ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਬਘਿਆੜ ਅਲੋਪ ਹੋਣ ਦੇ ਕੰਢੇ ਹਨ। ਪਿਛਲੇ ਕੁਝ ਦਹਾਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਉੱਥੇ ਬਘਿਆੜਾਂ ਦੀ ਆਬਾਦੀ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਗਿਰਾਵਟ ਆਈ ਹੈ। ਮਾਹਿਰ ਚੇਤਾਵਨੀ ਦੇ ਰਹੇ ਹਨ ਕਿ ਜੇਕਰ ਬਘਿਆੜਾਂ ਨੂੰ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਤੁਰੰਤ ਉਪਾਅ ਨਾ ਕੀਤੇ ਗਏ ਤਾਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਬਘਿਆੜ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਅਲੋਪ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਪਾਏ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਭਾਰਤੀ ਅਤੇ ਤਿੱਬਤੀ ਬਘਿਆੜਾਂ ਦੀ ਆਬਾਦੀ ਇੰਨੀ ਘੱਟ ਗਈ ਹੈ ਕਿ ਪੂਰੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਸਿਰਫ਼ ਕੁਝ ਸੌ ਬਘਿਆੜ ਹੀ ਬਚੇ ਹਨ। ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਬਘਿਆੜਾਂ ਦੀ ਆਬਾਦੀ ਵਿੱਚ ਗਿਰਾਵਟ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਕਾਰਨ ਇਨਸਾਨ ਹਨ। ਵਰਲਡ ਵਾਈਡ ਫੰਡ ਫਾਰ ਨੇਚਰ ਪਾਕਿਸਤਾਨ (WWF-ਪਾਕਿਸਤਾਨ) ਦੇ ਇੱਕ ਸੀਨੀਅਰ ਅਧਿਕਾਰੀ ਰਬ ਨਵਾਜ਼ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਮਨੁੱਖਾਂ ਨੇ ਬਘਿਆੜਾਂ ਦੇ ਨਿਵਾਸ ਸਥਾਨ ਨੂੰ ਤਬਾਹ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮਾਰਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਅਤੇ ਬਘਿਆੜ ਦੇ ਸ਼ਿਕਾਰ ਕਾਰਨ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਆਬਾਦੀ ਘੱਟ ਰਹੀ ਹੈ।
ਤੁਰਕੀ ਦੀ ਨਿਊਜ਼ ਏਜੰਸੀ ਅਨਾਦੋਲੂ ਨਾਲ ਗੱਲ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਨਵਾਜ਼ ਨੇ ਕਿਹਾ, “ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਜੰਗਲੀ ਜੀਵਾਂ ਦੀ ਵਿਭਿੰਨਤਾ ਹੈ ਪਰ ਇਸ ਦੀਆਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਪ੍ਰਜਾਤੀਆਂ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਬਘਿਆੜ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ, ਖ਼ਤਰੇ ਵਿੱਚ ਹਨ ਅਤੇ ਸਥਾਨਕ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਅਲੋਪ ਹੋਣ ਦੇ ਖ਼ਤਰੇ ਵਿੱਚ ਹਨ।” ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਹਾਲ ਹੀ ਦੇ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ, ਮਨੁੱਖੀ ਦਬਾਅ ਕਾਰਨ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਬਘਿਆੜਾਂ ਦੀ ਆਬਾਦੀ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਘਟਣੀ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਈ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ, ‘ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਭਾਰਤੀ ਬਘਿਆੜਾਂ ਨੂੰ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਖ਼ਤਰੇ ਵਾਲੀ ਪ੍ਰਜਾਤੀ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।’ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਆਬਾਦੀ ਅਤੇ ਵੰਡ ਬਾਰੇ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਜਾਣਕਾਰੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸੰਭਾਲਣ ਦੇ ਯਤਨ ਮੁਸ਼ਕਲ ਹੋ ਰਹੇ ਹਨ।
ਹਾਲੀਆ ਜੈਨੇਟਿਕਸ ਅਧਿਐਨਾਂ ਤੋਂ ਪਤਾ ਚੱਲਿਆ ਹੈ ਕਿ ਭਾਰਤੀ ਬਘਿਆੜ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਵਿਕਾਸਵਾਦੀ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਵਿਲੱਖਣ ਬਘਿਆੜ ਆਬਾਦੀ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹਨ ਜੋ ਸਿਰਫ਼ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਪਾਈਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਜੰਗਲੀ ਜੀਵ ਮਾਹਿਰ ਸੈਦੁਲ ਇਸਲਾਮ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਭਾਰਤੀ ਬਘਿਆੜਾਂ ਦੀ ਆਬਾਦੀ ਤਿੱਬਤੀ ਬਘਿਆੜਾਂ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਬਹੁਤ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਘਟ ਰਹੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਹੋਂਦ ਗੰਭੀਰ ਖ਼ਤਰੇ ਵਿੱਚ ਪੈ ਰਹੀ ਹੈ।
ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ, ਤਿੱਬਤੀ ਬਘਿਆੜ ਨੂੰ ਚੀਨੀ ਬਘਿਆੜ, ਮੰਗੋਲੀਆਈ ਬਘਿਆੜ, ਕੋਰੀਆਈ ਬਘਿਆੜ, ਸਟੈਪੀ ਬਘਿਆੜ ਜਾਂ ਉੱਨੀ ਬਘਿਆੜ ਵਜੋਂ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸਦੀ ਗਿਣਤੀ ਭਾਰਤੀ ਬਘਿਆੜ ਨਾਲੋਂ ਕਿਤੇ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸਥਿਰ ਹੈ। ਇਹ ਇਸ ਲਈ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕੁਦਰਤੀ ਨਿਵਾਸ ਸਥਾਨ ਅਜੇ ਵੀ ਮਨੁੱਖਾਂ ਤੋਂ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਹਨ। ਤਿੱਬਤੀ ਬਘਿਆੜ ਸਲੇਟੀ ਬਘਿਆੜ ਦੀ ਇੱਕ ਪ੍ਰਜਾਤੀ ਹੈ ਜੋ ਚੀਨ, ਰੂਸ, ਮੰਚੂਰੀਆ, ਤਿੱਬਤ, ਭਾਰਤ, ਨੇਪਾਲ ਅਤੇ ਭੂਟਾਨ ਦੇ ਹਿਮਾਲੀਅਨ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਪਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਪ੍ਰਜਾਤੀ ਨੂੰ ਇਸ ਦੀ ਘੱਟ ਆਬਾਦੀ ਦੇ ਕਾਰਨ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ “ਖ਼ਤਰੇ ਵਿੱਚ” ਸ਼੍ਰੇਣੀਬੱਧ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਕੁਦਰਤ ਦੀ ਸੰਭਾਲ ਲਈ ਵਿਸ਼ਵਵਿਆਪੀ ਸੰਸਥਾ, ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਯੂਨੀਅਨ ਫਾਰ ਕੰਜ਼ਰਵੇਸ਼ਨ ਆਫ ਨੇਚਰ (IUCN) ਦੀ ਲਾਲ ਸੂਚੀ ਵਿੱਚ ਹੈ।
ਵਾਤਾਵਰਣ ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਭਾਰਤੀ ਬਘਿਆੜਾਂ ਦੀ ਆਬਾਦੀ ਵਿੱਚ ਗਿਰਾਵਟ ਦਾ ਮੁੱਖ ਕਾਰਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕੁਦਰਤੀ ਨਿਵਾਸ ਸਥਾਨ ਦਾ ਨੁਕਸਾਨ, ਮਨੁੱਖੀ ਆਬਾਦੀ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਅਤੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦੁਆਰਾ ਬਘਿਆੜਾਂ ਨੂੰ ਮਾਰਨਾ ਹੈ। ਭਾਰਤੀ ਬਘਿਆੜ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਦੱਖਣੀ ਸਿੰਧ ਸੂਬੇ, ਦੱਖਣ-ਪੱਛਮੀ ਬਲੋਚਿਸਤਾਨ ਅਤੇ ਉੱਤਰ-ਪੂਰਬੀ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਪਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਭਾਰਤੀ ਬਘਿਆੜਾਂ ਦੀ ਆਬਾਦੀ ਵਿੱਚ ਗਿਰਾਵਟ ਬਾਰੇ, ਇਸਲਾਮ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ, ‘ਇਨਸਾਨਾਂ ਅਤੇ ਜੰਗਲੀ ਜਾਨਵਰਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਟਕਰਾਅ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵਿਨਾਸ਼ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਕਾਰਨ ਹੈ।’ ਮਨੁੱਖੀ ਆਬਾਦੀ ਵਧੀ ਹੈ ਅਤੇ ਬਘਿਆੜਾਂ ਦਾ ਨਿਵਾਸ ਸਥਾਨ ਤਬਾਹ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਉਹ ਸਥਾਨਕ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਖ਼ਤਰੇ ਵਿੱਚ ਪੈ ਗਏ ਹਨ। ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚੋਂ ਭਾਰਤੀ ਬਘਿਆੜ ਅਲੋਪ ਹੋ ਜਾਣਗੇ।
ਇਸ ਆਦਮੀ ਨੇ 43 ਸਾਲਾਂ ‘ਚ ਕਰਵਾਏ 53 ਵਿਆਹ, ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਬਣਾ ਚੁੱਕਿਆ ਪਤਨੀ!
ਭਾਰਤੀ ਬਘਿਆੜਾਂ ਦੇ ਉਲਟ, ਤਿੱਬਤੀ ਬਘਿਆੜ ਗਿਲਗਿਤ-ਬਾਲਟਿਸਤਾਨ, ਖੈਬਰ ਪਖਤੂਨਖਵਾ ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਿਤ ਜੰਮੂ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੇ ਪਹਾੜਾਂ ਵਿੱਚ ਪਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇੱਥੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਿਵਾਸ ਸਥਾਨ ਮੁਕਾਬਲਤਨ ਸਥਿਰ ਹਨ, ਸ਼ਿਕਾਰ ਉਪਲਬਧ ਹੈ, ਅਤੇ ਮਨੁੱਖਾਂ ਨਾਲ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਸੰਪਰਕ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਤਿੱਬਤੀ ਬਘਿਆੜਾਂ ਦੀ ਆਬਾਦੀ ਵੀ ਘੱਟ ਰਹੀ ਹੈ। ਬਘਿਆੜ ਵਾਤਾਵਰਣ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦੇ ਸੰਤੁਲਨ ਨੂੰ ਬਣਾਈ ਰੱਖਣ ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਬਘਿਆੜ ਚੰਗੇ ਸ਼ਿਕਾਰੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਸ਼ਾਕਾਹਾਰੀ ਜਾਨਵਰਾਂ ਦੀ ਆਬਾਦੀ ਨੂੰ ਕੰਟਰੋਲ ਕਰਕੇ ਵਾਤਾਵਰਣ ਨੂੰ ਸੰਤੁਲਿਤ ਰੱਖਣ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਛੋਟੇ ਜਾਨਵਰ ਸ਼ਿਕਾਰ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਬਘਿਆੜਾਂ ਦੁਆਰਾ ਛੱਡੇ ਗਏ ਭੋਜਨ ਨੂੰ ਖਾ ਕੇ ਆਪਣਾ ਪੇਟ ਭਰਦੇ ਹਨ।
ਹਰੀਪੁਰ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਵਿਖੇ ਵਾਈਲਡਲਾਈਫ ਈਕੋਲੋਜੀ ਲੈਬ ਦੇ ਮੁਖੀ ਮੁਹੰਮਦ ਕਬੀਰ, ਈਕੋਸਿਸਟਮ ਸੰਤੁਲਨ ਬਣਾਈ ਰੱਖਣ ਵਿੱਚ ਬਘਿਆੜਾਂ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ‘ਤੇ ਬੋਲਦੇ ਹੋਏ, ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ, ‘ਬਘਿਆੜ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਘੱਟ ਅਧਿਐਨ ਕੀਤੇ ਗਏ ਮਾਸਾਹਾਰੀ ਜਾਨਵਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹਨ।’ ਖੋਜ ਅਤੇ ਸੰਭਾਲ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮਾਂ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ ‘ਤੇ ਨਜ਼ਰਅੰਦਾਜ਼ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਪਰ ਇਹ ਵਾਤਾਵਰਣ ਲਈ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹਨ। ਉਹ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੇ ਸ਼ਿਕਾਰੀ ਹਨ ਜਿੱਥੇ ਉਹ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਹੋਰ ਪ੍ਰਜਾਤੀਆਂ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਕਰਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਆਬਾਦੀ ਨੂੰ ਕੰਟਰੋਲ ਕਰਨ ਲਈ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਉਹ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਜੇਕਰ ਬਘਿਆੜ ਨਾ ਹੋਣ ਤਾਂ ਹੋਰ ਜਾਨਵਰਾਂ, ਸ਼ਾਕਾਹਾਰੀ ਜੀਵਾਂ ਦੀ ਆਬਾਦੀ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਵਧ ਜਾਵੇਗੀ ਅਤੇ ਵਾਤਾਵਰਣ ਸੰਤੁਲਨ ਵਿਗੜ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਬਘਿਆੜ ਬਿਮਾਰ, ਬੁੱਢੇ ਅਤੇ ਕਮਜ਼ੋਰ ਜਾਨਵਰਾਂ ਨੂੰ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਬਣਾ ਕੇ ਬਿਮਾਰੀ ਦੇ ਫੈਲਣ ਨੂੰ ਵੀ ਰੋਕਦੇ ਹਨ।
