ਭਾਰਤ ਦੀ ਇਕਲੌਤੀ ਟ੍ਰੇਨ ਜਿਸ ‘ਚ ਨਹੀਂ ਲੱਗਦੀ ਕੋਈ ਟਿਕਟ, ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਲੋਕ ਮੁਫਤ ‘ਚ ਕਰਦੇ ਹਨ ਸਫਰ, ਕੋਈ ਟੀਟੀ ਵੀ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦਾ !

Bhakra-Nangal Train: ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਦੁਨੀਆ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਰੇਲ ਨੈੱਟਵਰਕ ਹੈ। ਹਰ ਰੋਜ਼ 13,000 ਤੋਂ ਵੱਧ ਰੇਲ ਗੱਡੀਆਂ ਚੱਲਦੀਆਂ ਹਨ, ਜੋ ਹਰ ਰੋਜ਼ ਲਗਭਗ 2 ਕਰੋੜ 31 ਲੱਖ ਯਾਤਰੀਆਂ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮੰਜ਼ਿਲ ‘ਤੇ ਪਹੁੰਚਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਰੇਲਵੇ ਦੀ ਕੁੱਲ ਲੰਬਾਈ 115,000 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਹੈ। ਭਾਰਤੀ ਰੇਲਵੇ ਨੂੰ ਇੱਕ ਜਨਤਕ ਆਵਾਜਾਈ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਯਾਤਰੀਆਂ ਨੂੰ ਘੱਟ ਕੀਮਤ ‘ਤੇ ਸੇਵਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਪਰ ਤੁਹਾਨੂੰ ਇਹ ਜਾਣ ਕੇ ਹੈਰਾਨੀ ਹੋਵੇਗੀ ਕਿ ਇੱਕ ਅਜਿਹੀ ਟ੍ਰੇਨ ਹੈ ਜੋ ਪਿਛਲੇ 75 ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਯਾਤਰੀਆਂ ਨੂੰ ਮੁਫਤ ਸੇਵਾ ਦੇ ਰਹੀ ਹੈ। ਇਸ ਟਰੇਨ ‘ਚ ਸਫਰ ਕਰਨ ਲਈ ਟਿਕਟ ਖਰੀਦਣ ਦੀ ਕੋਈ ਲੋੜ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਜੋ ਯਾਤਰੀ ਇਸ ਟਰੇਨ ‘ਚ ਸਫਰ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਉਹ ਮੁਫਤ ‘ਚ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਰੇਲਗੱਡੀ ਸਾਰੇ ਯਾਤਰੀਆਂ ਨੂੰ ਮੁਫਤ ਯਾਤਰਾ ਕਰਵਾਉਂਦੀ ਹੈ।

ਇਹ ਹੈ ਭਾਖੜਾ-ਨੰਗਲ ਟਰੇਨ…
ਇਸ ਰੇਲ ਸੇਵਾ ਨੂੰ ਭਾਖੜਾ-ਨੰਗਲ ਦੇ ਨਾਮ ਤੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ 75 ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਲਗਾਤਾਰ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ। ਇਹ ਰੇਲਗੱਡੀ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਨੰਗਲ ਅਤੇ ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਭਾਖੜਾ ਵਿਚਕਾਰ ਸਿਰਫ਼ 13 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੀ ਦੂਰੀ ਤੈਅ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਪੂਰੀ ਯਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਇਹ ਸਿਰਫ਼ ਪੰਜ ਸਟੇਸ਼ਨਾਂ ‘ਤੇ ਰੁਕਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਸਤਲੁਜ ਨਦੀ ਅਤੇ ਸ਼ਿਵਾਲਿਕ ਪਹਾੜੀਆਂ ਦੇ ਉੱਪਰੋਂ ਲੰਘਦੀ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਰਸਤੇ ਵਿੱਚ ਸੁੰਦਰ ਨਜ਼ਾਰੇ ਦੇਖਣ ਨੂੰ ਮਿਲਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਰੇਲਗੱਡੀ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਭਾਖੜਾ-ਨੰਗਲ ਡੈਮ ਦੇ ਨਿਰਮਾਣ ਲਈ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਅਤੇ ਸਮੱਗਰੀ ਦੀ ਢੋਆ-ਢੁਆਈ ਲਈ ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ। ਇਸ ਰੇਲਗੱਡੀ ਦੀਆਂ ਸੀਟਾਂ ਭਾਵੇਂ ਸਾਧਾਰਨ ਹਨ, ਪਰ ਇਹ ਇਸ ਦੇ ਲੰਬੇ ਇਤਿਹਾਸ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਹਨ।

ਡੈਮ ਦੇ ਨਿਰਮਾਣ ਦੌਰਾਨ ਬਣਾਈ ਗਈ ਰੇਲਵੇ ਲਾਈਨ…
ਭਾਖੜਾ-ਨੰਗਲ ਡੈਮ ਦੇ ਨਿਰਮਾਣ ਸਮੇਂ ਇਸ ਰੇਲਵੇ ਟਰੈਕ ਨੂੰ ਵੱਡੀਆਂ ਮਸ਼ੀਨਾਂ, ਲੋਹਾ, ਪੱਥਰ ਆਦਿ ਸਮੇਤ ਸਾਰਾ ਸਾਮਾਨ ਲਿਜਾਣ ਲਈ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਹ ਰੇਲ ਲਾਈਨ ਡੈਮ ਦੇ ਨਿਰਮਾਣ ਦੌਰਾਨ ਕੰਮ ਦੀ ਸੌਖ ਲਈ ਬਣਾਈ ਗਈ ਸੀ। ਡੈਮ ਬਣਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵੀ ਇੱਥੋਂ ਦੇ ਪਿੰਡਾਂ ਨੂੰ ਜੋੜਨ ਲਈ ਇਹ ਰੇਲ ਸੇਵਾ ਜਾਰੀ ਰੱਖੀ ਗਈ ਸੀ। ਖਾਸ ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਭਾਖੜਾ-ਨੰਗਲ ਡੈਮ ਦੇ ਨਿਰਮਾਣ ਦੌਰਾਨ ਇਹ ਰੇਲਗੱਡੀ ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਅਤੇ ਸਾਮਾਨ ਮੁਫਤ ਲੈ ਕੇ ਜਾਂਦੀ ਸੀ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਇਸਨੇ ਸਮਾਨ ਯਾਤਰੀਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਮੁਫਤ ਸੇਵਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਇਹ ਟਰੇਨ 1948 ਤੋਂ ਲਗਾਤਾਰ ਚੱਲ ਰਹੀ ਹੈ। 1953 ਵਿੱਚ, ਇਸਨੂੰ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਅਪਗ੍ਰੇਡ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਇਆ ਜਦੋਂ ਇਸਨੂੰ ਅਮਰੀਕਾ ਤੋਂ ਆਯਾਤ ਕੀਤੇ ਡੀਜ਼ਲ ਇੰਜਣਾਂ ਨਾਲ ਫਿੱਟ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।

ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਲਗਾਈ ਟਿਕਟ ?
ਇਸ ਟਰੇਨ ‘ਚ ਟਿਕਟ ਬੁੱਕ ਨਾ ਕਰਵਾਉਣ ਦੇ ਕਈ ਕਾਰਨ ਹਨ। ਇਹ ਭਾਖੜਾ ਬਿਆਸ ਮੈਨੇਜਮੈਂਟ ਬੋਰਡ (BBMB) ਦੁਆਰਾ ਚਲਾਇਆ ਅਤੇ ਸੰਭਾਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। BBMB ਨੇ ਇੱਕ ਵਾਰ ਸੰਚਾਲਨ ਲਾਗਤਾਂ ਦੇ ਕਾਰਨ ਇਸ ਲਈ ਕਿਰਾਇਆ ਵਸੂਲਣ ਬਾਰੇ ਵਿਚਾਰ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਕਿਉਂਕਿ ਜਦੋਂ ਰੇਲਗੱਡੀ ਚਲਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਹਰ ਘੰਟੇ ਲਗਭਗ 18 ਤੋਂ 20 ਗੈਲਨ ਈਂਧਨ ਦੀ ਖਪਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
ਪਰ ਰੇਲਗੱਡੀ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ਦੇ ਸਨਮਾਨ ਵਿੱਚ, ਇਸ ਨੂੰ ਮੁਫਤ ਰੱਖਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਇਹ ਸਿਰਫ਼ ਆਵਾਜਾਈ ਦਾ ਸਾਧਨ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਸਗੋਂ ਇਹ ਇਤਿਹਾਸ ਅਤੇ ਪਰੰਪਰਾ ਦਾ ਜਿਉਂਦਾ ਜਾਗਦਾ ਹਿੱਸਾ ਹੈ। ਟਿਕਟਾਂ ਨਾ ਲੱਗਣ ਕਾਰਨ ਇਸ ਟਰੇਨ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਟੀ.ਟੀ ਵੀ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਟਰੇਨ ਦੇ ਡੱਬਿਆਂ ਦੀ ਖਾਸੀਅਤ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਕਰਾਚੀ ‘ਚ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਕੁਰਸੀਆਂ ਵੀ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੇ ਜ਼ਮਾਨੇ ਵਿੱਚ ਮਿਲਣ ਵਾਲੀਆਂ ਲੱਕੜਾਂ ਤੋਂ ਬਣੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਹਨ।

ਹਰ ਰੋਜ਼ 800 ਲੋਕ ਕਰਦੇ ਹਨ ਯਾਤਰਾ
ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਮੁਤਾਬਕ ਹਰ ਰੋਜ਼ 800 ਤੋਂ ਵੱਧ ਲੋਕ ਇਸ ਟਰੇਨ ਵਿੱਚ ਸਫ਼ਰ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਯਾਤਰਾ ਦਾ ਇੱਕ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਅਤੇ ਸੁਵਿਧਾਜਨਕ ਢੰਗ ਬਣਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਯਾਤਰੀ ਭਾਖੜਾ-ਨੰਗਲ ਡੈਮ, ਭਾਰਤ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਚੇ ਡੈਮਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ, ਅਤੇ ਸੁੰਦਰ ਸ਼ਿਵਾਲਿਕ ਪਹਾੜੀਆਂ ਦਾ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਦੇਖ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਹਰ ਰੋਜ਼ ਸਵੇਰੇ 7:05 ਵਜੇ ਇਹ ਰੇਲ ਗੱਡੀ ਨੰਗਲ ਰੇਲਵੇ ਸਟੇਸ਼ਨ ਤੋਂ ਰਵਾਨਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਸਵੇਰੇ 8:20 ਵਜੇ ਭਾਖੜਾ ਪਹੁੰਚਦੀ ਹੈ। ਵਾਪਸੀ ਦੇ ਸਫ਼ਰ ਵਿੱਚ, ਇਹ ਰੇਲ ਗੱਡੀ ਨੰਗਲ ਤੋਂ ਦੁਪਹਿਰ 3:05 ਵਜੇ ਰਵਾਨਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਸ਼ਾਮ 4:20 ਵਜੇ ਭਾਖੜਾ ਰੇਲਵੇ ਸਟੇਸ਼ਨ ‘ਤੇ ਯਾਤਰੀਆਂ ਨੂੰ ਉਤਾਰਦੀ ਹੈ।

60 ਸਾਲ ਪੁਰਾਣਾ ਇੰਜਣ ਖਿੱਚਦਾ ਹੈ…
ਭਾਖੜਾ-ਨੰਗਲ ਡੈਮ ਪੂਰੀ ਦੁਨੀਆ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਚੇ ਡੈਮ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਕਾਰਨ ਇਸ ਨੂੰ ਦੇਖਣ ਲਈ ਦੂਰ-ਦੂਰ ਤੋਂ ਸੈਲਾਨੀ ਆਉਂਦੇ ਹਨ। ਜਦੋਂ ਭਾਖੜਾ-ਨੰਗਲ ਡੈਮ ਬਣ ਰਿਹਾ ਸੀ ਤਾਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਰੇਲਗੱਡੀ ਦੀ ਲੋੜ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਕਿਉਂਕਿ ਉਸ ਸਮੇਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੋਵਾਂ ਥਾਵਾਂ ਨੂੰ ਜੋੜਨ ਲਈ ਆਵਾਜਾਈ ਦੇ ਸਾਧਨ ਉਪਲਬਧ ਨਹੀਂ ਸਨ। ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਦੌਰ ‘ਚ ਇਹ ਟਰੇਨ ਭਾਫ ਇੰਜਣ ‘ਤੇ ਚੱਲਦੀ ਸੀ। ਪਰ 1953 ਵਿੱਚ ਅਮਰੀਕਾ ਤੋਂ ਲਿਆਂਦੇ ਗਏ ਤਿੰਨ ਆਧੁਨਿਕ ਇੰਜਣਾਂ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਥਾਂ ਲੈ ਲਈ। ਉਦੋਂ ਤੋਂ ਭਾਰਤੀ ਰੇਲਵੇ ਨੇ ਇੰਜਣਾਂ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ ਕਾਫੀ ਤਰੱਕੀ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਪਰ ਇਸ ਰੇਲਗੱਡੀ ਦੀ ਵਿਲੱਖਣਤਾ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਅੱਜ ਵੀ ਇਸ ਨੂੰ ਢੋਣ ਲਈ 60 ਸਾਲ ਪੁਰਾਣੇ ਇੰਜਣਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਟਰੇਨ ਨੂੰ ਬਾਲੀਵੁੱਡ ਫਿਲਮ ‘ਚ ਵੀ ਦਿਖਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ।ਇਸ ਦੀ ਇੱਕ ਝਲਕ ਸੁਪਰਸਟਾਰ ਰਾਜੇਸ਼ ਖੰਨਾ ਦੀ ਫਿਲਮ ਚਲਤਾ ਪੁਰਜਾ ‘ਚ ਦਿਖਾਈ ਗਈ।