ਭਾਰਤ ‘ਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ “ਦੇਵੀ” ਉਪਨਾਮ, ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਸੀ Surname ਦਾ ਰਿਵਾਜ
ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਆਮ ਉਪਨਾਮ ਦੇਵੀ ਹੈ, ਇਹ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਲਿਖਿਆ ਜਾਣ ਵਾਲਾ ਉਪਨਾਮ ਹੈ। ‘ਦੇਵੀ’ 7 ਕਰੋੜ ਤੋਂ ਵੱਧ ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਨਾਵਾਂ ਨਾਲ ਲਿਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ‘ਸਿੰਘ’ ਉਪਨਾਮ ਹੈ, ਜਿਸ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਲਗਭਗ 3.5 ਕਰੋੜ ਲੋਕ ਕਰਦੇ ਹਨ। 3.1 ਕਰੋੜ ਲੋਕ ਆਪਣੇ ਨਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ‘ਕੁਮਾਰ’ ਉਪਨਾਮ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਲਗਭਗ 1.1 ਕਰੋੜ ਲੋਕ ਆਪਣੇ ਨਾਮ ਦੇ ਨਾਲ ‘ਦਾਸ’ ਉਪਨਾਮ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਖੈਰ, ਇਹ ਵੀ ਇੱਕ ਹਕੀਕਤ ਹੈ ਕਿ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਰਾਜ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਭਾਰਤੀਆਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਨਾਵਾਂ ਨਾਲ ਉਪਨਾਮ ਨਹੀਂ ਜੋੜਿਆ ਸੀ। ਇਹ ਪਰੰਪਰਾ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੇ ਆਉਣ ਨਾਲ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ ਸੀ।
ਉਪਨਾਮ ‘ਦੇਵੀ’ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਦੇ ਸ਼ਬਦ ਦੇਵਿਆਹ ਤੋਂ ਆਇਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਇਸ ਦੀ ਕਾਫੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਕਈ ਔਰਤਾਂ ਜੇਕਰ ਰਵਾਇਤੀ ਜਾਤੀ ਦਾ ਨਾਂ ਨਹੀਂ ਵਰਤਦੀਆਂ ਤਾਂ ਆਪਣੇ ਨਾਂ ਨਾਲ ‘ਦੇਵੀ’ ਜੋੜਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਸ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਬਿਹਾਰ ਅਤੇ ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ ‘ਤੇ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਵਰਤਿਆ ਜਾਣ ਵਾਲਾ ਉਪਨਾਮ ਹੈ।
ਆਓ ਜਾਣਦੇ ਹਾਂ ਭਾਰਤੀ ਔਰਤਾਂ ਆਪਣੇ ਨਾਂ ‘ਚ ‘ਦੇਵੀ’ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਇਸਤੇਮਾਲ ਕਿਉਂ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ
ਇਸ ਦੀ ਧਾਰਮਿਕ ਮਹੱਤਤਾ ਹੈ: ਭਾਰਤੀ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ ਵਿੱਚ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਦੇਵੀ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਦੇਵੀ ਲਕਸ਼ਮੀ, ਦੁਰਗਾ, ਸਰਸਵਤੀ ਆਦਿ ਦੀ ਪੂਜਾ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਸਤਿਕਾਰ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਬ੍ਰਹਮਤਾ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹਨ। “ਦੇਵੀ” ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਸਤਿਕਾਰ ਦੇਣ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪੂਜਣਯੋਗ ਰੂਪ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਣ ਲਈ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਪੇਂਡੂ ਅਤੇ ਪਰੰਪਰਾਗਤ ਸਮਾਜਾਂ ਵਿੱਚ, “ਦੇਵੀ” ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਨਾਮ ਦੇ ਨਾਲ ਸਤਿਕਾਰ ਦੇ ਚਿੰਨ੍ਹ ਵਜੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਮਾਣ-ਸਨਮਾਨ ਵਧਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਪਰੰਪਰਾ ਜਾਤੀ ਅਤੇ ਖੇਤਰੀ ਭਿੰਨਤਾਵਾਂ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਪੂਰੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਪਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
ਨਾਮ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਲਈ: ਕਈ ਵਾਰ ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਸਧਾਰਨ ਅਤੇ ਛੋਟੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ “ਸੀਤਾ”, “ਗੰਗਾ” ਆਦਿ। ਅਜਿਹੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ, “ਦੇਵੀ” ਸ਼ਬਦ ਜੋੜ ਕੇ ਨਾਮ ਨੂੰ ਹੋਰ ਸੰਪੂਰਨ ਅਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਬਣਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਦਾਹਰਨ ਲਈ “ਸੀਤਾ ਦੇਵੀ” ਅਤੇ “ਸਰਸਵਤੀ ਦੇਵੀ” ਆਦਿ।
ਕਾਨੂੰਨੀ ਅਤੇ ਅਧਿਕਾਰਤ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਵਰਤੋਂ ਲਈ : ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਉੱਤਰੀ ਅਤੇ ਪੂਰਬੀ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ, ਅਧਿਕਾਰਤ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਨਾਵਾਂ ਵਿੱਚ “ਦੇਵੀ” ਜੋੜਨਾ ਇੱਕ ਆਮ ਅਭਿਆਸ ਹੈ। ਇਸਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਇੱਕ ਨਾਂ ਦੀ ਪਛਾਣ ਨੂੰ ਸਥਿਰਤਾ ਅਤੇ ਇਕਸਾਰਤਾ ਦੇਣਾ ਵੀ ਹੈ।
ਖੇਤਰੀ ਪ੍ਰਭਾਵ: “ਦੇਵੀ” ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਬਿਹਾਰ, ਝਾਰਖੰਡ, ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਬੰਗਾਲ ਵਰਗੇ ਰਾਜਾਂ ਵਿੱਚ ਵਧੇਰੇ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਇੱਥੋਂ ਦੀਆਂ ਪਰੰਪਰਾਵਾਂ ਇਸ ਨੂੰ ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਨਾਵਾਂ ਨਾਲ ਜੋੜਦੀਆਂ ਹਨ। ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ, ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਦਰਜਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਸੀ। ਉਸ ਨੂੰ “ਗ੍ਰਹਿਲਕਸ਼ਮੀ” ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਆਪਣੇ ਨਾਮ ਨਾਲ “ਦੇਵੀ” ਜੋੜਨਾ ਇਸ ਮਾਨਤਾ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।
ਸਾਡੇ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਨਾਮ ਨਾਲ ਦੇਵੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨ ਵਾਲੀਆਂ ਕਈ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਔਰਤਾਂ ਹੋਈਆਂ ਹਨ, ਆਓ ਜਾਣਦੇ ਹਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਬਾਰੇ:
ਦੇਵੀ ਅਹਿਲਿਆਬਾਈ ਹੋਲਕਰ (1725–1795): ਮਾਲਵਾ ਰਾਜ ਦੀ ਇੱਕ ਸਤਿਕਾਰਯੋਗ ਰਾਣੀ, ਉਹ ਆਪਣੇ ਅਸਾਧਾਰਨ ਪ੍ਰਬੰਧਕੀ ਹੁਨਰ, ਕਲਾ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਤੇ ਸਾਂਭ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਦਾਨ ਆਦਿ ਕੰਮਾਂ ਲਈ ਜਾਣੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਹੋਲਕਰ ਨੂੰ ਬੁਨਿਆਦੀ ਢਾਂਚੇ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਿਆ ਅਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਨ ਲਈ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਯਤਨਾਂ ਲਈ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਯੋਗਦਾਨ ਲਈ ਯਾਦ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਮਹਾਸ਼ਵੇਤਾ ਦੇਵੀ (1926-2016): ਇੱਕ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਬੰਗਾਲੀ ਲੇਖਕ ਅਤੇ ਕਾਰਕੁਨ, ਮਹਾਸ਼ਵੇਤਾ ਦੇਵੀ ਨੇ ਕਬਾਇਲੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਲਈ ਵਿਆਪਕ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਲਿਖਿਆ ਹੈ। ਉਹ ਆਪਣੀਆਂ ਸਾਹਿਤਕ ਰਚਨਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਸਮਾਜਿਕ ਮੁੱਦਿਆਂ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਲਿਆਉਂਦੀ ਰਹੀ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਪੁਸਤਕਾਂ ਵਿੱਚ ਹਜ਼ਾਰ ਚੁਰਾਸੀ ਕੀ ਮਾਂ ਅਤੇ ਰੁਦਾਲੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।
ਰੁਦਰਮਾ ਦੇਵੀ (13ਵੀਂ ਸਦੀ): ਕਾਕਤੀਆ ਰਾਜਵੰਸ਼ ਦੀ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸ਼ਾਸਕ, ਉਹ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਰਾਜੇ ਵਜੋਂ ਸ਼ਾਸਨ ਕਰਨ ਵਾਲੀਆਂ ਕੁਝ ਔਰਤਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ।
ਦੁਰਗਾਵਤੀ ਦੇਵੀ (1900-1999): ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਸੈਨਾਨੀ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸ਼ਾਸਨ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਅੰਦੋਲਨ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ। ਉਹ ਇਨਕਲਾਬੀ ਸਰਗਰਮੀਆਂ ਨਾਲ ਜੁੜੀ ਹੋਈ ਸੀ। ਉਹ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਨਜ਼ਦੀਕੀ ਸਾਥੀ ਸੀ।
ਸ਼ਕੁੰਤਲਾ ਦੇਵੀ – ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਗਣਿਤ ਦੀ ਜਾਦੂਗਰ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਯਾਦਦਾਸ਼ਤ ਬਹੁਤ ਮਜ਼ਬੂਤ ਸੀ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਉੱਤੇ ਇੱਕ ਫਿਲਮ ਵੀ ਬਣੀ।
ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਰਾਜ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਉਪਨਾਮ ਲਿਖਣ ਦਾ ਰਿਵਾਜ ਅੱਜ ਵਾਂਗ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਹੀ ਨਾਮ ਹੁੰਦਾ ਸੀ, ਇਸ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਜਾਤ ਨਹੀਂ ਜੋੜੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ। ਕਿਸੇ ਵਿਅਕਤੀ ਦੀ ਪਛਾਣ ਕਰਨ ਲਈ ਉਸ ਦੇ ਗੋਤਰ, ਗੋਤ, ਜਾਤ ਜਾਂ ਪਿੰਡ ਦਾ ਨਾਂ ਜੋੜਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਇਹ ਇੱਕ ਉਪਨਾਮ ਵਜੋਂ ਨਹੀਂ ਲਿਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਸਗੋਂ ਇਸ ਨੂੰ ਗੱਲਬਾਤ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਹਵਾਲੇ ਵਜੋਂ ਵਰਤਿਆ ਗਿਆ ਸੀ।
ਕੁਝ ਉੱਚ ਵਰਗ ਸਮਾਜਾਂ (ਬ੍ਰਾਹਮਣਾਂ, ਕਸ਼ੱਤਰੀਆਂ) ਵਿੱਚ ਵੰਸ਼ ਅਤੇ ਗੋਤਰ ਦੇ ਆਧਾਰ ‘ਤੇ ਪਛਾਣ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ, ਪਰ ਇਸਦੀ ਵਰਤੋਂ ਲਿਖਤੀ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਕਰਨ ਦੀ ਬਜਾਏ ਜ਼ਬਾਨੀ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ।
ਦੁਨੀਆ ਦਾ ਉਹ ਦੇਸ਼ ਜਿੱਥੇ ਇੱਕ ਵੀ ਜੇਲ੍ਹ ਨਹੀਂ!
ਉਪਨਾਮ ਲਿਖਣਾ ਕਦੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ?
ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੇ ਦੌਰ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਰਸਮੀ ਰਿਕਾਰਡ ਦੀ ਲੋੜ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ ਸੀ। ਸਮਾਜ ਦੇ ਲੋਕ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਨਾਂ, ਪੇਸ਼ੇ, ਪਿੰਡ ਜਾਂ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਨਾਲ ਪਛਾਣਦੇ ਸਨ। ਲਿਖਤੀ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਉਪਨਾਮ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸ਼ਾਸਨ ਦੀ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਤੋਂ ਆਈ ਹੈ। ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਵਿੱਚ ਉਪਨਾਮ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਸੀ। ਇਸ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਰਸਮੀ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ਾਂ, ਸਰਕਾਰੀ ਰਿਕਾਰਡਾਂ ਅਤੇ ਸਕੂਲਾਂ ਵਿੱਚ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ। ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਜਦੋਂ ਲੋਕ ਫੌਜ ਵਿੱਚ ਨਿਯੁਕਤ ਹੁੰਦੇ ਸਨ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਨਾਮ ਦੇ ਨਾਲ ਆਪਣੀ ਜਾਤ ਦਾ ਨਾਮ ਵੀ ਲਿਖਣਾ ਪੈਂਦਾ ਸੀ। ਇਹ ਕਿਹਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਕਾਰਨ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਨਾਮਕਰਨ ਪ੍ਰਣਾਲੀ (ਪਹਿਲਾ ਨਾਮ + ਆਖਰੀ ਨਾਮ) ਦਾ ਰੁਝਾਨ ਵਧਿਆ। ਇਸ ਕਾਰਨ ਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਉਪਨਾਮ ਲਿਖਣ ਦਾ ਰਿਵਾਜ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ।
