ਸਰਕਾਰ ਕੱਸ ਰਹੀ ਹੈ ‘Mule’ ਬੈਂਕ ਖਾਤਿਆਂ ‘ਤੇ ਸ਼ਿਕੰਜਾ, ਹੁਣ ਤੱਕ ਫ੍ਰੀਜ਼ ਕੀਤੇ 4.5 ਲੱਖ ਖਾਤੇ, ਪੜ੍ਹੋ ਖ਼ਬਰ
ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਇਨ੍ਹੀਂ ਦਿਨੀਂ ਸਾਈਬਰ ਅਪਰਾਧ ਬਹੁਤ ਵਧ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਸਾਈਬਰ ਅਪਰਾਧ ਕਰਕੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਬੈਂਕ ਖਾਤਿਆਂ ‘ਚੋਂ ਅਚਾਨਕ ਪੈਸੇ ਗਾਇਬ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਧੋਖਾਧੜੀ ਲਈ ਡਿਜ਼ੀਟਲ ਅਰੈਸਟ (Digital Arrest) ਵੀ ਇਨ੍ਹੀਂ ਦਿਨੀਂ ਕਾਫੀ ਸੁਰਖੀਆਂ ਬਟੋਰ ਰਹੀ ਹੈ। ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਕੇਂਦਰ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਸਾਈਬਰ ਕਰਾਈਮ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਲਈ ਵੱਡੀ ਕਾਰਵਾਈ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਪਿਛਲੇ ਸਾਲ, ਕੇਂਦਰ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਸਾਈਬਰ ਅਪਰਾਧਾਂ ਤੋਂ ਇਕੱਠੇ ਕੀਤੇ ਪੈਸੇ ਨੂੰ ਵ੍ਹਾਈਟ ਵਿੱਚ ਬਦਲਣ ਲਈ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਲਗਭਗ 4.5 ਲੱਖ “Mule” ਬੈਂਕ ਖਾਤਿਆਂ ਨੂੰ ਫ੍ਰੀਜ਼ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ।
ਸੂਤਰਾਂ ਮੁਤਾਬਕ ਅਜਿਹੇ ਖਾਤੇ ਬੈਂਕਿੰਗ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ‘ਚ ਚੱਲਦੇ ਹਨ ਪਰ ਇਨ੍ਹਾਂ ‘ਚੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਖਾਤੇ ਸਟੇਟ ਬੈਂਕ ਆਫ ਇੰਡੀਆ, ਪੰਜਾਬ ਨੈਸ਼ਨਲ ਬੈਂਕ, ਕੇਨਰਾ ਬੈਂਕ, ਕੋਟਕ ਮਹਿੰਦਰਾ ਬੈਂਕ ਅਤੇ ਏਅਰਟੈੱਲ ਪੇਮੈਂਟਸ ਬੈਂਕ ‘ਚ ਪਾਏ ਗਏ ਹਨ। ਗ੍ਰਹਿ ਮੰਤਰਾਲੇ ਨੂੰ ਰਿਪੋਰਟ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਭਾਰਤੀ ਸਾਈਬਰ ਕ੍ਰਾਈਮ ਕੋਆਰਡੀਨੇਸ਼ਨ ਸੈਂਟਰ (I4C) ਦੇ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੇ ਹਾਲ ਹੀ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਦਫ਼ਤਰ ਨੂੰ ਇੱਕ ਮੀਟਿੰਗ ਵਿੱਚ ਇਹ ਦੱਸਿਆ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਬੈਂਕਿੰਗ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦੀਆਂ ਕਮੀਆਂ ਬਾਰੇ ਚਰਚਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਇਹ ਵੀ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਧੋਖਾਧੜੀ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਅੱਜਕੱਲ ਅਜਿਹੇ “Mule ਖਾਤਿਆਂ” ਤੋਂ ਭੁਗਤਾਨ ਕਢਵਾ ਰਹੇ ਹਨ – ਜੋ ਆਮ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਵਿਅਕਤੀ ਦੇ ਕੇਵਾਈਸੀ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ਾਂ ਚੈੱਕ, ਏਟੀਐਮ ਅਤੇ ਡਿਜੀਟਲ ਸਾਧਨਾਂ ਰਾਹੀਂ, ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਕੇ ਬਣਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
ਇਸ ਮੁੱਦੇ ‘ਤੇ I4C ਅਤੇ PMO ਦੇ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਵਿਚਕਾਰ ਹੋਈਆਂ ਮੀਟਿੰਗਾਂ ਦੀ ਲੜੀ ਵਿਚ ਇਹ ਤਾਜ਼ਾ ਸੀ। ਸੂਤਰਾਂ ਮੁਤਾਬਕ I4C ਨੇ ਸਿਟੀਜ਼ਨ ਫਾਈਨੈਂਸ਼ੀਅਲ ਸਾਈਬਰ ਫਰਾਡ ਰਿਪੋਰਟਿੰਗ ਅਤੇ ਮੈਨੇਜਮੈਂਟ ਸਿਸਟਮ ਦੇ ਰਿਕਾਰਡ ਦਾ ਹਵਾਲਾ ਦਿੱਤਾ, ਜਿੱਥੇ ਅਜਿਹੀਆਂ ਸ਼ਿਕਾਇਤਾਂ ਦਰਜ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ।
ਕਈ ਬੈਂਕਾਂ ਵਿੱਚ Mule ਅਕਾਊਂਟਸ
ਅੰਕੜਿਆਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਐਸਬੀਆਈ ਦੀਆਂ ਸ਼ਾਖਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਲਗਭਗ 40,000 Mule ਬੈਂਕ ਖਾਤੇ ਪਾਏ ਗਏ ਸਨ; ਪੰਜਾਬ ਨੈਸ਼ਨਲ ਬੈਂਕ (ਓਰੀਐਂਟਲ ਬੈਂਕ ਆਫ਼ ਕਾਮਰਸ ਅਤੇ ਯੂਨਾਈਟਿਡ ਬੈਂਕ ਆਫ਼ ਇੰਡੀਆ ਸਮੇਤ) ਵਿੱਚ 10,000; ਕੇਨਰਾ ਬੈਂਕ (ਸਿੰਡੀਕੇਟ ਬੈਂਕ ਸਮੇਤ) ਵਿੱਚ 7,000; ਕੋਟਕ ਮਹਿੰਦਰਾ ਬੈਂਕ ਵਿੱਚ 6,000; ਅਤੇ ਏਅਰਟੈੱਲ ਪੇਮੈਂਟਸ ਬੈਂਕ ਵਿੱਚ 5,000 ਖਾਤੇ ਪਾਏ ਗਏ।
ਇੱਕ ਸੂਤਰ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਜਾਂਚ ਵਿੱਚ ਸਾਹਮਣੇ ਆਇਆ ਹੈ ਕਿ ਧੋਖਾਧੜੀ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਇਸ ਸਮੇਂ ਪੈਸੇ ਕਢਵਾਉਣ ਲਈ ਤਿੰਨ ਤਰੀਕਿਆਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ – ਚੈੱਕ, ਡਿਜੀਟਲ ਅਤੇ ਏਟੀਐਮ। ਜਨਵਰੀ 2023 ਤੋਂ ਹੁਣ ਤੱਕ, ਨੈਸ਼ਨਲ ਸਾਈਬਰ ਕ੍ਰਾਈਮ ਰਿਪੋਰਟਿੰਗ ਪੋਰਟਲ ‘ਤੇ ਲਗਭਗ 1 ਲੱਖ ਸਾਈਬਰ ਸ਼ਿਕਾਇਤਾਂ ਦਰਜ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਪਿਛਲੇ ਇੱਕ ਸਾਲ ਵਿੱਚ ਲਗਭਗ 17,000 ਕਰੋੜ ਰੁਪਏ ਦੀ ਨਕਦੀ ਦੀ ਧੋਖਾਧੜੀ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ।
PMO ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਗਿਆ ਮਾਮਲਾ
ਕਰੀਬ ਤਿੰਨ ਘੰਟੇ ਚੱਲੀ ਇਸ ਮੀਟਿੰਗ ਵਿੱਚ ਪੀਐਮਓ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਕਿ ਕੇਂਦਰ ਦੇ ਉੱਚ-ਪੱਧਰੀ ਅੰਤਰ-ਮੰਤਰਾਲੇ ਪੈਨਲ ਨੇ ਖਾਮੀਆਂ ਦੀ ਪਛਾਣ ਕਰ ਲਈ ਹੈ ਅਤੇ ਰਾਜਾਂ ਅਤੇ ਕੇਂਦਰ ਸ਼ਾਸਿਤ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਪੁਲਿਸ ਬਲਾਂ ਨੂੰ ਅਜਿਹੇ Mule ਬੈਂਕ ਖਾਤਿਆਂ ਵਿਰੁੱਧ ਸਰਗਰਮ ਕਾਰਵਾਈ ਕਰਨ ਦੇ ਨਿਰਦੇਸ਼ ਦਿੱਤੇ ਹਨ।
Mule ਖਾਤਾ ਕੀ ਹੈ?
Mule ਖਾਤੇ ਉਹ ਬੈਂਕ ਖਾਤੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਗੈਰ-ਕਾਨੂੰਨੀ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਲਈ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਮਨੀ ਲਾਂਡਰਿੰਗ ਅਤੇ ਟੈਕਸ ਚੋਰੀ ਵਰਗੀਆਂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। Mule ਖਾਤੇ ਵਿੱਚ, ਇੱਕ ਵਿਅਕਤੀ ਖਾਤਾ ਖੋਲ੍ਹਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਇਸਨੂੰ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਦੁਆਰਾ ਚਲਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹਨਾਂ ਖਾਤਿਆਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਧੋਖੇ ਨਾਲ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੇ ਪੈਸੇ ਦੇ ਨਿਪਟਾਰੇ ਲਈ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। Mule ਖਾਤਾ ਇੱਕ ਬੈਂਕ ਖਾਤਾ ਜਾਂ ਡੀਮੈਟ ਖਾਤਾ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ।
