ਦੇਸ਼ ਦੇ 440 ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ‘ਚ ਪੀਣ ਯੋਗ ਨਹੀਂ ਰਿਹਾ ਟਿਊਬਵੈੱਲ ਦਾ ਪਾਣੀ! ਕੇਂਦਰ ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ ‘ਚ ਸਨਸਨੀਖੇਜ ਖੁਲਾਸੇ

ਭਾਰਤ (India) ਦੇ 440 ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਦੇ ਧਰਤੀ ਹੇਠਲੇ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ‘ਨਾਈਟ੍ਰੇਟ’ (Nitrate) ਦਾ ਉੱਚ ਪੱਧਰ ਪਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਸੈਂਟਰਲ ਗਰਾਊਂਡ ਵਾਟਰ ਬੋਰਡ (Central Ground Water Board) ਨੇ ਇਕ ਰਿਪੋਰਟ ‘ਚ ਇਹ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਿੱਤੀ ਹੈ। ਬੋਰਡ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਇਕੱਠੇ ਕੀਤੇ ਗਏ 20 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਨਮੂਨਿਆਂ ਵਿੱਚ ‘ਨਾਈਟ੍ਰੇਟ’ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਸੀਮਾ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸੀ। ਨਾਈਟਰੇਟ ਕੰਟੈਮੀਨੇਸ਼ਨ ਇੱਕ ਗੰਭੀਰ ਵਾਤਾਵਰਣ ਅਤੇ ਸਿਹਤ ਚਿੰਤਾ ਹੈ, ਖਾਸ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਉਹਨਾਂ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਜਿੱਥੇ ਨਾਈਟ੍ਰੋਜਨ-ਆਧਾਰਿਤ ਖਾਦਾਂ ਅਤੇ ਜਾਨਵਰਾਂ ਦੀ ਰਹਿੰਦ-ਖੂੰਹਦ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।

‘ਸਲਾਨਾ ਜ਼ਮੀਨੀ ਪਾਣੀ ਦੀ ਗੁਣਵੱਤਾ ਰਿਪੋਰਟ – 2024’ ਨੇ ਇਹ ਵੀ ਖੁਲਾਸਾ ਕੀਤਾ ਹੈ ਕਿ 9.04 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਨਮੂਨਿਆਂ ਵਿੱਚ ‘ਫਲੋਰਾਈਡ’ (Fluoride) ਦਾ ਪੱਧਰ ਵੀ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਸੀਮਾ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸੀ, ਜਦੋਂ ਕਿ 3.55 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਨਮੂਨਿਆਂ ਵਿੱਚ ‘ਆਰਸੈਨਿਕ’ (Arsenic) ਕੰਟੈਮੀਨੇਸ਼ਨ ਪਾਈ ਗਈ ਸੀ। ਮਈ (May) 2023 ਵਿੱਚ ਧਰਤੀ ਹੇਠਲੇ ਪਾਣੀ ਦੀ ਗੁਣਵੱਤਾ ਦੀ ਜਾਂਚ ਕਰਨ ਲਈ ਦੇਸ਼ ਭਰ ਵਿੱਚ ਕੁੱਲ 15,259 ਨਿਗਰਾਨੀ ਸਥਾਨਾਂ ਦੀ ਚੋਣ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ, 25 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਖੂਹਾਂ (BIS 10500 ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਜੋਖਮ ਵਾਲੇ) ਦਾ ਵਿਸਥਾਰ ਨਾਲ ਅਧਿਐਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।

WHO ਅਤੇ BIS ਮਾਪਦੰਡਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਖਤਰਨਾਕ ਪੱਧਰ
ਮੌਨਸੂਨ (Monsoon) ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿਚ 4,982 ਥਾਵਾਂ ਤੋਂ ਧਰਤੀ ਹੇਠਲੇ ਪਾਣੀ ਦੇ ਨਮੂਨੇ ਲਏ ਗਏ ਸਨ। ਰਿਪੋਰਟ ਵਿੱਚ ਪਾਇਆ ਗਿਆ ਕਿ 20 ਫੀਸਦੀ ਪਾਣੀ ਦੇ ਨਮੂਨਿਆਂ ਵਿੱਚ ਨਾਈਟ੍ਰੇਟ ਦੀ ਮਾਤਰਾ 45 ਮਿਲੀਗ੍ਰਾਮ ਪ੍ਰਤੀ ਲੀਟਰ (mg/L) ਦੀ ਸੀਮਾ ਨੂੰ ਪਾਰ ਕਰ ਗਈ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਵਿਸ਼ਵ ਸਿਹਤ ਸੰਗਠਨ (WHO) ਅਤੇ ਭਾਰਤੀ ਮਿਆਰ ਬਿਊਰੋ (BIS) ਦੁਆਰਾ ਪੀਣ ਵਾਲੇ ਪਾਣੀ ਲਈ ਨਿਰਧਾਰਤ ਸੀਮਾ ਹੈ।

ਕਿਸ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਨਾਈਟ੍ਰੇਟ ਦਾ ਪੱਧਰ ਕੀ ਹੈ?
ਰਾਜਸਥਾਨ (Rajasthan), ਕਰਨਾਟਕ (Karnataka) ਅਤੇ ਤਾਮਿਲਨਾਡੂ (Tamil Nadu) ਵਿੱਚ 40 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਤੋਂ ਵੱਧ ਨਮੂਨਿਆਂ ਵਿੱਚ ਨਾਈਟਰੇਟ ਸੀਮਾ ਤੋਂ ਉੱਪਰ ਸੀ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ (Maharashtra) ਦੇ ਨਮੂਨਿਆਂ ਵਿੱਚ 35.74 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ, ਤੇਲੰਗਾਨਾ (Telangana) ਵਿੱਚ 27.48 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ, ਆਂਧਰਾ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ (Andhra Pradesh) ਵਿੱਚ 23.5 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਅਤੇ ਮੱਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ (Madhya Pradesh) ਵਿੱਚ 22.58 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਕੰਟੈਮੀਨੇਸ਼ਨ ਸੀ।

ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ (Uttar Pradesh), ਕੇਰਲ (Kerala), ਝਾਰਖੰਡ (Jharkhand) ਅਤੇ ਬਿਹਾਰ (Bihar) ਵਿੱਚ ਕੰਟੈਮੀਨੇਸ਼ਨ ਦੀ ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤਤਾ ਘੱਟ ਪਾਈ ਗਈ। ਅਰੁਣਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ (Arunachal Pradesh), ਅਸਾਮ (Assam), ਗੋਆ (Goa), ਮੇਘਾਲਿਆ (Meghalaya), ਮਿਜ਼ੋਰਮ (Mizoram) ਅਤੇ ਨਾਗਾਲੈਂਡ (Nagaland) ਵਿੱਚ ਸਾਰੇ ਨਮੂਨੇ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਸੀਮਾਵਾਂ ਦੇ ਅੰਦਰ ਸਨ।

CGWB ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਰਾਜਸਥਾਨ, ਮੱਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਗੁਜਰਾਤ (Gujarat) ਵਰਗੇ ਰਾਜਾਂ ਵਿੱਚ ‘ਨਾਈਟ੍ਰੇਟ’ ਦਾ ਪੱਧਰ 2015 ਤੋਂ ਸਥਿਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼, ਤਾਮਿਲਨਾਡੂ, ਆਂਧਰਾ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਹਰਿਆਣਾ (Haryana) ਵਿੱਚ 2017 ਤੋਂ 2023 ਤੱਕ ਕੰਟੈਮੀਨੇਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਹੋਇਆ ਹੈ।

ਨਾਈਟਰੇਟ, ਫਲੋਰਾਈਡ ਅਤੇ ਯੂਰੇਨੀਅਮ ਧਰਤੀ ਹੇਠਲੇ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਘੁਲ ਜਾਂਦੇ ਹਨ
– ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ 15 ਅਜਿਹੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਦੀ ਪਛਾਣ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ ਜਿੱਥੇ ਧਰਤੀ ਹੇਠਲੇ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਨਾਈਟ੍ਰੇਟ ਉੱਚ ਪੱਧਰ ‘ਤੇ ਪਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਰਾਜਸਥਾਨ ਦੇ ਬਾੜਮੇਰ (Barmer), ਜੋਧਪੁਰ (Jodhpur), ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਵਿੱਚ ਵਰਧਾ (Wardha), ਬੁਲਢਾਨਾ (Buldhana), ਅਮਰਾਵਤੀ (Amravati), ਨਾਂਦੇੜ (Nanded), ਬੀਡ (Beed), ਜਲਗਾਓਂ (Jalgaon) ਅਤੇ ਯਵਤਮਾਲ (Yavatmal), ਤੇਲੰਗਾਨਾ ਵਿੱਚ ਰੰਗਰੇਡੀ (Rangareddy), ਆਦਿਲਾਬਾਦ (Adilabad) ਅਤੇ ਸਿੱਦੀਪੇਟ (Siddipet), ਤਾਮਿਲਨਾਡੂ ਵਿੱਚ ਵਿਲੂਪੁਰਮ (Villupuram), ਆਂਧਰਾ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਪਲਨਾਡੂ (Palnadu) ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ (Punjab) ਵਿੱਚ ਬਠਿੰਡਾ (Bathinda) ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।

ਰਿਪੋਰਟ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਧਰਤੀ ਹੇਠਲੇ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਨਾਈਟ੍ਰੇਟ ਦਾ ਵਧਣਾ ਪੱਧਰ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸਿੰਚਾਈ ਦਾ ਨਤੀਜਾ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਸੰਭਾਵਤ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਖਾਦਾਂ ਤੋਂ ਨਾਈਟ੍ਰੇਟ ਨੂੰ ਮਿੱਟੀ ਵਿੱਚ ਡੂੰਘਾਈ ਵਿੱਚ ਛੱਡ ਸਕਦਾ ਹੈ।

– ਰਾਜਸਥਾਨ, ਹਰਿਆਣਾ, ਕਰਨਾਟਕ, ਆਂਧਰਾ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਤੇਲੰਗਾਨਾ ਵਿੱਚ ‘ਫਲੋਰਾਈਡ’ (Fluoride) ਦੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਮਾਤਰਾ ਬਹੁਤ ਚਿੰਤਾ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਹੈ। ਇਸ ਵਿਚ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਗੰਗਾ (Ganges) ਅਤੇ ਬ੍ਰਹਮਪੁੱਤਰ (Brahmaputra) ਨਦੀਆਂ ਦੇ ਮੈਦਾਨੀ ਇਲਾਕਿਆਂ ਵਿਚ ਸਥਿਤ ਰਾਜਾਂ ਵਿਚ ਆਰਸੈਨਿਕ ਦਾ ਪੱਧਰ ਜ਼ਿਆਦਾ ਪਾਇਆ ਗਿਆ। ਇਹ ਰਾਜ ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ (West Bengal), ਝਾਰਖੰਡ (Jharkhand), ਬਿਹਾਰ (Bihar), ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ (Uttar Pradesh), ਅਸਾਮ (Assam) ਅਤੇ ਮਨੀਪੁਰ (Manipur) ਹਨ। ਪੰਜਾਬ (Punjab) ਦੇ ਕੁਝ ਹਿੱਸਿਆਂ ਅਤੇ ਛੱਤੀਸਗੜ੍ਹ (Chhattisgarh) ਦੇ ਰਾਜਨੰਦਗਾਓਂ (Rajnandgaon) ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਵੀ ਆਰਸੈਨਿਕ ਦਾ ਉੱਚ ਪੱਧਰ ਪਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ।

ਰਿਪੋਰਟ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਚਿੰਤਾ ਕਈ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਯੂਰੇਨੀਅਮ ਦਾ ਉੱਚ ਪੱਧਰ ਹੈ। ਰਿਪੋਰਟ ਵਿਚ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਰਾਜਸਥਾਨ ਦੇ 42 ਫੀਸਦੀ ਨਮੂਨਿਆਂ ਵਿਚ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ 30 ਫੀਸਦੀ ਨਮੂਨਿਆਂ ਵਿਚ ਯੂਰੇਨੀਅਮ (Uranium) ਦੀ ਕੰਟੈਮੀਨੇਸ਼ਨ ਪਾਈ ਗਈ ਹੈ।

ਇਹ ਤੱਤ ਸਾਡੀ ਸਿਹਤ ਲਈ ਖ਼ਤਰਾ ਕਿਉਂ ਹਨ?

• ਉੱਚ ‘ਨਾਈਟ੍ਰੇਟ’ ਦਾ ਪੱਧਰ ਬੱਚਿਆਂ ਵਿੱਚ ‘ਬਲੂ ਬੇਬੀ ਸਿੰਡਰੋਮ’ (Blue Baby Syndrome) ਵਰਗੀਆਂ ਸਿਹਤ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਪੈਦਾ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਪਾਣੀ ਨੂੰ ਪੀਣ ਲਈ ਅਸੁਰੱਖਿਅਤ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ।

• ਫਲੋਰਾਈਡ ਅਤੇ ਆਰਸੈਨਿਕ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਕਾਂ ਦੇ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਸੰਪਰਕ ਦੇ ਗੰਭੀਰ ਸਿਹਤ ਨਤੀਜੇ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਫਲੋਰਾਈਡ ਕੰਟੈਮੀਨੇਸ਼ਨ ਫਲੋਰੋਸਿਸ (Fluorosis) ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣ ਸਕਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਆਰਸੈਨਿਕ ਕੰਟੈਮੀਨੇਸ਼ਨ ਕੈਂਸਰ ਜਾਂ ਸਕਿਨ ਦੇ ਜਖਮਾਂ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣ ਸਕਦੀ ਹੈ।

• ਯੂਰੇਨੀਅਮ ਦਾ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਸੰਪਰਕ ਗੁਰਦਿਆਂ (Kidney) ਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਰਾਜਸਥਾਨ, ਗੁਜਰਾਤ, ਹਰਿਆਣਾ, ਪੰਜਾਬ, ਤਾਮਿਲਨਾਡੂ, ਆਂਧਰਾ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਕਰਨਾਟਕ ਦੇ ਕੁਝ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਧਰਤੀ ਹੇਠਲੇ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਵੀ ਯੂਰੇਨੀਅਮ ਦੀ ਉੱਚ ਮਾਤਰਾ ਪਾਈ ਗਈ ਹੈ।